เจดีย์เป็นสถาปัตยกรรมสืบเนื่องมาด้วยพุทธศาสนา นับเป็นเวลายาวนาน แม้จะกำเนิดขึ้นในอินเดียก็ตาม เมื่อพระพุทธศาสนาเผยแผ่ไปในนานาประเทศ รูปแบบและความหมายดั่งเดิมต่างๆ ก็ได้มีการพัฒนา แปรผันไปบ้าง ตามวิถีวัฒนธรรมท้องถิ่น วิธีคิดและรสนิยมของหมู่ชนนั้นๆ ที่รับพุทธศาสนาไปยึดตามความเชื่อของตน
เจดีย์ที่มีอยู่ในประเทศไทยก็มีลักษณะผิดแผกแตกต่างกันไป จากที่เรียกว่า เจดีย์มอญ จีน หรือแม้แต่เจดีย์ไทยด้วยกันเองก็หาได้มีรูปแบบเดียวกัน
แบบแผนรูปทรงของสถาปัตยกรรมที่เรียกว่า เจดีย์นี้ ล้วนแล้วแต่มีสัญลักษณ์แฝงความหมายอย่างหนึ่งอย่างใดหรือหลายๆ อย่างไว้ทั้งสิ้น ซึ่งนักประวัติศาสตร์ศิลปะผู้มีความสนใจในทางจักรวาลวิทยา ได้ตรวจศึกษาค้นคว้ากันมาช้านาน
"พระสมุทรเจดีย์" ก็เป็นเจดีย์ที่แฝงอยู่ในรูปแบบดังกล่าว บทความนี้เป็นการฟื้นความเป็นมาและพิจารณาพื้นความรู้ด้านสถูปเจดีย์ว่าพระสมุทรเจดีย์ สร้างกันมาด้วยรูปแบบใด แบบทรงใดมีองค์ประกอบอะไรบ้าง และองค์ประกอบเหล่านั้นมีชื่อเรียกกันมาอย่างไร ข้อความรู้เหล่านี้ เพื่อเป็นพื้นฐานสำหรับผู้ที่ศึกษาและผู้สนใจในศิลปวัฒนธรรมไทยโดยทั่วไป